به گزارش روابط عمومی مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، دکتر سید احمد فاضل زاده رئیس مؤسسه ISC گفت: موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، بعنوان «قلب و مغز علم و فناوری کشور» وظیفه سنجش و پایش عملکرد علمی ایران و دیگر کشورهای اسلامی را بر پایه تحلیل­ های علم ­سنجی به عهده دارد، هر ساله آخرین یافته ­های علم­ سنجی برگرفته از منابع و مراجع معتبر مختلف را تحلیل و گزارش می­‌کند، تا از این رهگذر ضمن آگاهی ­بخشی درباره عملکرد علمی کشور و آخرین تحولات آن، اطلاعات مفیدی را در اختیار مدیران و متولیان علم و فناوری کشور برای برنامه ­ریزی و سیاستگذاری در راستای تشویق و تقویت نقاط قوت و چاره‌اندیشی برای رفع کاستی ­ها و چالش ها فراهم نماید.

فاضل زاده گفت: یکی از این گزارش ها، بر پایه آخرین یافته­ های پروژه مشترک الزویر و گروهی از پژوهشگران دانشگاه استنفورد که به «فهرست دانشگاه استنفورد» معروف شده است انجام می شود. این گروه در چند سال اخیر، با تحلیل داده ­های پایگاه اسکوپس بر اساس روش­ شناسی ویژه ­ای، اقدام به شناسایی و ارائه فهرستی از پژوهشگران پراستناد برتر جهان در یک پایگاه اطلاعاتی کرده­اند. روش­ شناسی ابداع شده، مبتنی بر مجموعه­ ای از سنجه ­های استنادی استاندارد شده برای ارزیابی تاثیر استنادی پژوهشگران در رشته­ ها و حوزه­ های علمی مختلف است. آنان با ترکیب این سنجه­ ها، شاخصی به نام «شاخص استنادی مرکب» را ابداع و در مقاله سال 2016 خود معرفی و محاسبه کرده ­اند. این شاخص مبتنی بر تعداد استنادات دریافتی، جایگاه (الگوی هم-­نویسندگی) و شاخص هرش نویسندگان می ­باشد.

وی گفت: خوشبختانه بمنظور قدردانی از پژوهشگران پر استناد یک و دو درصد فعال در دانشگاه ها و موسسات پژوهشی و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از سال گذشته با تدبیر دکتر زلفی گل وزیر محترم علوم ، تحقیقات و فناوری،  حمایت مالی جهت پرداخت پژوهانه تشویقی صورت گرفته است و در سال جاری نیز تداوم خواهد شد. 

رئیس مؤسسه ISC گفت: تازه ­ترین بروزرسانی این پایگاه در مهر ماه 1402 (اکتبر 2023) منتشر شده است. این فهرست، عملکرد استنادی نویسندگان را به ازای بروندادهای پژوهشی منتشر شده آنان در بازه زمانی 1960 تا 2022 در 22 حوزه موضوعی اصلی و 174 حوزه فرعی تحلیل کرده و بر این اساس، نویسندگانی را که در زمره پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان قرار گرفته ­اند معرفی کرده است. شایان یادآوری است این پایگاه در هر نسخه، دو فهرست از پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان را منتشر می­نماید. تفاوت این دو فهرست در بازه زمانی استنادهای تحلیل شده است: در یکی از فهرست­ های اعلام شده، بازه زمانی استنادهای دریافتی یک ساله است و در فهرست دیگر، بازه زمانی استنادهای دریافتی از سال 1996 به بعد در نظر گرفته می ­شود. در این گزارش فهرست پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر ایران بر اساس عملکرد استنادی یکساله آمده است.  

روند حضور ایرانیان در فهرست پژوهشگران پراستناد برتر جهان و کشورهای اسلامی

فاضل زاده افزود: در فهرست منتشر شده بر اساس عملکرد استنادی یکساله در سال 2022، تعداد 2138 پژوهشگر با وابستگی سازمانی جمهوری اسلامی ایران در میان تعداد کل 210.198 پژوهشگر بین‌المللی حضور دارند.

نمودار شماره 1، روند رشد فراوانی پژوهشگران ایرانی پراستناد دو درصد برتر جهان بر اساس عملکرد استنادی یکساله را نشان می ­دهد. همان­طور که مشاهده می شود، شمار پژوهشگران پراستناد ایرانی در این پایگاه روندی رو به رشد داشته است. شمار پژوهشگران در ایرانی در سال 2022 (2138) نسبت به سال 2022 (1941) 15/10 درصد افزایش داشته است.

نمودار 1: فراوانی پژوهشگران ایرانی پراستناد دو درصد جهان بر اساس عملکرد استنادی یکساله

نمودار 2 تعداد پژوهشگران دو درصد بیست کشورهای اسلامی پیشرو را نشان می دهد. کشور جمهوری اسلامی ایران رتبه نخست را از به لحاظ تعداد پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر در میان کشورهای اسلامی به خود اختصاص داده است و کشورهای ترکیه و عربستان به ترتیب در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.

نمودار 1: فراوانی پژوهشگران پراستناد دو درصد کشورهای اسلامی بر اساس عملکرد استنادی یکساله

سهم نهادهای علم و فناوری کشور از پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان

رئیس مؤسسه ISC بیان کرد: جدول یک وضعیت کلی پژوهشگران پراستناد ایرانی را به نمایش می گذارد. همانگونه که مشاهده می شود، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیشترین سهم را از پژوهشگران پراستناد ایرانی (68/51%) را به خود اختصاص داده است.

جدول 1: توزیع فراوانی پژوهشگران پراستناد در وابستگی های سازمانی کلان

در جدول 2، سهم هر دانشگاه از پژوهشگران پراستناد ایرانی در فهرست دو درصد برتر جهان بر اساس عملکرد استنادی یکساله در سال 2022 ارائه شده است. همانطور که ملاحظه می­ شود دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران به ترتیب دارای بیشترین تعداد پژوهشگر پراستناد دو درصد هستند. حائز اهمیت است که آمار زیر بر اساس وابستگی اصلی سازمان اصلی بوده است، به این ترتیب که پژوهشگران مربوط به مراکز، موسسات، پژوهشکده­ ها و یا بیمارستان­ هایی که واحد مستقلی به شمار نمی­آیند بلکه زیرمجموعه یک دانشگاه مادر هستند، زیر نام دانشگاه مربوطه شمارش شده است.

جدول 2. سهم دانشگاه ­های کشور از پژوهشگران پراستناد دو درصد دنیا در بازه استناد دریافتی یکساله

پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر کشور به تفکیک حوزه موضوعی

فاضل زاده گفت: در جدول 3 تعداد پژوهشگران پراستناد کشور در فهرست پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان به تفکیک حوزه موضوعی بر اساس نتایج سال 2022 مشاهده می­ شود. همانطور که مشاهده می شود، چهار حوزه موضوعی پزشکی بالینی، مهندسی، شیمی و فناوری های راهبردی (هوش مصنوعی، نانو، فرایندهای ساخت پیشرفته و...) به ترتیب رتبه های یک تا چهار را در میان رشته های موضوعی به لحاظ فراوانی پژوهشگران پراستناد کسب کرده اند.

جدول 3. فراوانی و سهم پژوهشگران پراستناد دو درصد کشور به تفکیک حوزه موضوعی