گزارش تحلیلی سامانه نماگر کووید-۱۹ ISC در دنیا و ایران-آبان ۱۴۰۰

       به گزارش روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، دکتر محمدجواد دهقانی رییس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) گفت: اطلاعات مستخرج از سامانه نماگرکووید-19 (ISC COVID-19 Visualizer) نشان می دهد که آمار بیماران جدید کشور از 800 هزار و 115 نفر در شهریور به 367 هزار و 360 نفر در مهر و به 232 هزار و 849 نفر در آبان کاهش یافته و کل جمعیت مبتلا تا آخر آبان به بیش از 6 میلیون نفر رسیده است. از آنجا که در آبان آمار بهبودی بیماران کشور به 394 هزار و 929 نفر رسیده، نسبت بهبودی به بیماری کشور در این ماه  برابر با 169.6 درصد بوده و خوشبختانه از این نظر در میان کشورهای دنیا در جایگاه اول قرار دارد. این امر به معنای پیشی گرفتن میزان بهبودی نسبت به بیماری در سطح کشور می باشد. 

  وی گفت: ضمنا میزان کل بیماران جدید در دنیا در مهر از 12 میلیون  و 869 هزار نفر به 14 میلیون و 128 هزار نفر در آبان  افزایش یافته و در نتیجه میزان کل بیماران در دنیا تا آخر آبان به 257 میلیون و 838 هزار نفر رسیده است. 

دهقانی اظهار داشت: همچنین نتایج آماری نشان می دهد که روند کاهشی میزان متوسط رشد روزانه بیماری کشور در شهریور به 0.52 درصد، مهر به  0.22 درصد و آبان به 0.14 درصد ادامه یافته است. ایران با این کاهش میزان متوسط رشد روزانه بیماری در میان کشورهای همزمان (13 کشور همزمان در انتشار کووید -19: چین، روسیه، ترکیه، برزیل، اسپانیا، آمریکا، فرانسه، ایران، کانادا، انگلیس، آلمان، پاکستان و ایتالیا) از جایگاه چهارم در مهر به جایگاه ششم در آبان رسیده است. جهت اطلاع کشورهای آلمان با متوسط رشد بیماری روزانه 0.63 درصد، روسیه با 0.45 درصد و انگلیس با 0.42 درصد در صدر کشورهای همزمان قرار دارند. ضمنا میزان متوسط رشد بیماری در دنیا در مهر و آبان تغییری نداشته و برابر با 0.19 درصد بوده است.

وی افزود: همچنین ایران در میان کل کشورهای دنیا از نظر متوسط رشد روزانه بیماری در شهریور در جایگاه 6 ، در مهر در جایگاه 10 و در آبان به جایگاه 17رسیده است. کشورهای اطریش با متوسط نرخ رشد روزانه بیماری 0.97 درصد، ویتنام با 0.73 درصد و اکراین با 0.68 درصد به ترتیب در جایگاه های اول تا سوم در آبان قرار دارند. به نظر می رسد در برخی کشورهای اروپایی نظیر اطریش، آلمان، هلند، بلژیک و ... میزان متوسط رشد روزانه بیماری در آبان به طور ملموسی افزایش یافته است. مثلا در کشور آلمان نرخ متوسط روزانه بیماری از 0.22 درصد در مهر به سه برابر و حدود 0.63 درصد در آبان رسیده است. 

رییس ISC گفت: آمار فوتی ایران در شهریور 16153 نفر، در مهر 6737 نفر و در آبان به 4028 نفر کاهش یافته و در میان کشورهای همزمان در جایگاه ششم قرار گرفته است. بر این اساس تا پایان آبان کل جمعیت فوتی کشور به 128 هزار و 956 نفر رسیده است. نرخ متوسط رشد فوتی روزانه ایران در مهر 0.19 درصد و در آبان به 0.11 کاهش یافته و از این نظر در میان کشورهای همزمان در جایگاه پنجم قرار دارد. جهت اطلاع میزان رشد متوسط فوتی روزانه کشورهای روسیه 0.49 درصد، ترکیه 0.30 درصد و آمریکا 0.17 درصد بوده و به ترتیب در جایگاه اول تا سوم کشورهای همزمان قرار دارند. میزان متوسط نرخ رشد فوتی دنیا در مهر 0.16 درصد بود که در آبان به 0.15 درصد کاهش یافته است.

         وی در ادامه افزود: ایران در میان کل کشورهای دنیا از نظر متوسط نرخ رشد فوتی در مهر در جایگاه 11 بود که در آبان به جایگاه 16 رسیده است. کشورهای اکراین با متوسط نرخ رشد روزانه فوتی 0.86 درصد، رومانی با 0.76 درصد و صربستان با 0.6 درصد به ترتیب در جایگاه های اول تا سوم دنیا در آبان قرار دارند. بررسی میزان کشندگی بیماری در کشورهای دنیا نشان می دهد که درصد نسبت فوتی به بیماران در آبان در دنیا برابر با 1.52 درصد می باشد. این میزان برای کشورهای مکزیک 7.48 درصد، فیلیپین 6.94 درصد و آفریقای جنوبی 6.22 درصد بوده و این سه کشور بیشترین میزان کشندگی بیماری را داشته اند. ایران با نسبت فوتی به بیمار 1.73 درصد در جایگاه 15 از نظر کشندگی قرار دارد. این به معنای آن است که در ایران به ازای هر 100 بیمار 1.73 فوتی وجود داشته است.

  دهقانی گفت: همچنین قابل ذکر است که علیرغم ثبت  232 هزار نفر بیمار جدید کشور در آبان، تعداد 394 هزار نفر بیمار بهبودیافته ثبت شده است. بنابراین از نظر شاخص نسبت آمار درصد بهبودی به بیماری، ایران با 169.6 درصد در جایگاه نخست کشورهای دنیا قرار دارد. این امر نشان می دهد که در آبان میزان نرخ بهبودی حدود 70 درصد از نرخ شیوع بیماری بیشتر است.

       امید است با تداوم واکسیناسیون و نیز رعایت شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها شاهد کاهش پایدار شرایط کنترل بیماری باشیم.

الف- بررسی آمار شیوع بیماری

رییس ISC در ادامه گفت: نتایج و آمار سامانه کووید-19 به همراه تحلیل های مقایسه ای وضعیت بیماری در کشور و دنیا در ادامه آمده است. روند آمار انتشار بیماری در کشورهای همزمان با جمعیت بیماران کمتر از 7 میلیون نفر برای یکسال کامل در نمودار 1 نشان داده شده است.

وی ادامه داد: در این نمودار محور افقی بیانگر روز و از اول آبان 99 تا آخر آبان 1400 و محور عمودی جمعیت بیماران هر کشور می باشد. همان طور که در نمودار 1 نشان داده شده است کشورهای همزمان با جمعیت بیمار کمتر از 7 میلیون نفر به ترتیب صعودی عبارت از ایران، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، کانادا، پاکستان و چین بوده است. جهش ناگهانی آمار بیماری در آلمان در آبان و پیشی گرفتن تعداد بیماران از دو کشور ایتالیا و اسپانیا کاملا مشهود است. ضمنا 6 کشور دیگر از جمله آمریکا، برزیل، روسیه، فرانسه، انگلیس و ترکیه دارای جمعیت بیمار بالای 6 میلیون هستند که در این نمودار ظاهر نشده‌اند. بررسی نمودار 1 نشان می‌دهد که در مقایسه با سایر کشورها، در ایران از مرداد 1400 روند افزایشی بی وقفه شیوع بیماری آغاز و در شهریورماه از همه کشورهای هم ردیف خود یعنی اسپانیا، ایتالیا، آلمان پیشی گرفته است. علیرغم کاهش شیب در مهر و آبان ولی روند افزایشی کماکان ادامه دارد.

رییس ISC در ادامه گفت: به منظور بررسی دقیق تر، آمار کل بیماران و آمار بیماران جدید در سه ماه شهریور، مهر و آبان 1400 برای کشورهای همزمان در جدول 1 نشان داده شده است. همانطورکه ملاحظه می شود، در آبان کشورهای آمریکا با 2 میلیون و 330 هزار نفر، روسیه با 1 میلیون و 162 هزار نفر و انگلیس با 1 میلیون و 155 هزار نفر بیشترین تعداد بیمار را داشته اند. در میان این کشورها آلمان، ایتالیا و فرانسه با افزایش دو الی سه برابری در آبان نسبت به مهر بدترین وضعیت را داشته اند. همچنین آمار بیماران دنیا در مهر از 12 میلیون و 869 هزار نفر به 14 میلیون و 128 هزار نفر در آبان افزایش یافته است.

نمودار 2 میزان بیماران کشور را در طول 12 ماه گذشته و در هر ماه نشان می دهد. همان طور که ملاحظه می شود، بیشترین میزان افزایش آمار بیماران در مرداد برابر با 1 میلیون و 53 هزار نفر بوده که در شهریور به 800 هزار نفر، در مهر به 367 هزار و 360 و در آبان به 232 هزار و 849 نفر کاهش یافته است.

دهقانی گفت: به منظور تجزیه و تحلیل آماری و دستیابی به نتایج بهتر با استفاده از اطلاعات مستخرج از سامانه کووید-19 مربوط به 13 کشور همزمان در طول 12 ماه گذشته  (آذر 99 الی آبان 1400)، در جدول 2 میزان متوسط رشد روزانه بیماری در هر ماه محاسبه و نشان داده شده است. تمام مقادیر محاسبه شده در ستون آخر (آبان ماه) به ترتیب صعودی مرتب شده است.

میزان نرخ رشد متوسط در واقع متوسط‌گیری متحرک بر روی بازه های زمانی ماهانه بوده و در نتیجه اعداد به دست آمده قابل اعتماد بوده و با مقایسه این شاخص می‌توان به عملکرد کشورها در کنترل روند انتشار بیماری و نیز مقابله با بیماری پی برد.

همان طور که ملاحظه می‌شود، میزان متوسط رشد بیماری در آبان برای کشور آلمان 0.63 درصد، روسیه 0.45 درصد و انگلیس برابر با 0.42 درصد که به ترتیب در ردیف های اول الی سوم قرار دارند. نتایج جدول 2 نشان می دهد که متوسط نرخ رشد روزانه بیماری در آبان در کشورهای آلمان، روسیه، ایتالیا و چین افزایش و برای سایر کشورها کاهش یافته است.

روند کاهشی نرخ متوسط رشد روزانه ایران از مرداد با 0.83 درصد، شهریور 0.52 درصد، مهر 0.22 درصد و آبان 0.14 درصد کاهشی بوده هر چند انتظار می رود سرعت نرخ این کاهش بیشتر از این میزان باشد.

ب- بررسی آمار فوتی و بهبودی

ریسس ISC در ادامه افزود: نمودار 3 مقایسه میزان فوتی کشورهای همزمان با میزان جمعیت فوتی کمتر از 200 هزار نفر (10 کشور) را از اول آذر 99 الی آخر آبان 1400 نشان می‌دهد. همان طور که از نمودار مشاهده می شود، تا پایان آبان 1400 سه کشور انگلیس، ایتالیا و ایران در صدر کشورها از نظر تعداد فوتی قرار دارند. همچنانکه از نمودار پیداست، روند افزایشی میزان فوتی ایران از اردیبهشت سال 1400 با شیب نسبتا زیادی آغاز و آمار فوتی کشور در خردادماه از اسپانیا و سپس در مرداد از آلمان بیشتر شد. این روند افزایشی با شیب زیادتری ادامه یافته و آمار فوتی در مهر از فرانسه نیز بیشتر شد. هر چند شیب افزایش روند فوتی از مهر و آبان کاهش یافته است ولی در مقایسه با کشورهای اروپایی نظیر ایتالیا، فرانسه و اسپانیا این روند کماکان افزایشی است.

دهقانی افزود: به منظور بررسی دقیق تر، آمار فوتی و بهبودی در مهر و آبان 1400 و نیز آمار کل فوتی و بهبودی تا پایان آبان برای کشورهای همزمان در جدول 3 نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه می شود بیشترین تعداد فوتی در آبان مربوط به کشورهای آمریکا با 38004 نفر، روسیه 35642 نفر و برزیل 7511 نفر بوده است. لازم به ذکر است که آمار فوتی اغلب کشورهای همزمان  از جمله آمریکا، برزیل، ایران، اسپانیا، کانادا، فرانسه و پاکستان در آبان نسبت به مهر کاهش یافته است. هر چند این آمار در برخی کشورها نظیر آلمان و روسیه حتی تا دو برابر افزایش یافته است. آمار فوتی ایران از شهریور ماه روند کاهشی داشته است به طوری در شهریور  با 16153 نفر به  6737 نفر و در آبان به 4028 نفر کاهش یافته است. آمار کل فوتی های دنیا در آبان 215019 نفر بوده که نسبت به مهر (221200 نفر) تغییر محسوسی نداشته است.

وی ادامه داد: نمودار 4 میزان فوتی های جدید کشور را در هر ماه (آبان 99 الی آبان 1400) نشان می‌دهد. همان طور که ملاحظه می شود، ایران در  آبان 99 با بیش از 12 هزار و 550 فوتی، در اردیبهشت 1400 با 10 هزار و 669  فوتی، در مردادماه 1400 با 13 هزار و 975  فوتی و در شهریور 1400 با تعداد فوتی 16153 نفر بالاترین فوتی را داشته که خوشبختانه روند کاهشی در آبان نیز ادامه یافته و به 4028 فوتی رسیده است.

جدول 4 میزان نرخ رشد متوسط روزانه فوتی 13 کشور همزمان را از آذر 99 الی آبان 1400 نشان می‌دهد. لازم به ذکر است تمام مقادیر محاسبه شده در آبان ماه 1400 (ستون آخر) به ترتیب صعودی مرتب شده است. همان طور که از جدول پیداست میزان متوسط رشد روزانه فوتی دنیا در شهریور 0.21 درصد بوده که در مهر به 0.16 و در آبان به 0.15 درصد کاهش یافته است. 

در آبان کشورهای روسیه با نرخ متوسط رشد فوتی روزانه 0.49 درصد، ترکیه 0.3 درصد و آمریکا با  0.17 درصد در جایگاه اول تا سوم قرار دارند. میزان نرخ متوسط رشد فوتی روزانه ایران در شهریور 0.48 درصد بود که در مهر به 0.19 درصد و در آبان به 0.11 درصد کاهش یافته است. میزان متوسط نرخ رشد فوتی برای اغلب کشورهای همزمان (بجز کشورهای آلمان، انگلیس و روسیه) در آبان نسبت به مهر کاهش یافته است. به طور خاص کشورهای کانادا، فرانسه، برزیل، اسپانیا، پاکستان، ایتالیا و چین همگی دارای متوسط رشد فوتی روزانه زیر 0.09 درصد هستند.

نمودار 5 میزان متوسط نرخ رشد روزانه شیوع بیماری و نیز متوسط نرخ رشد روزانه فوتی ایران را از آبان 99 الی آبان 1400 نشان می‌دهد. روند کاهشی متوسط نرخ رشد بیماری از شهریور به 0.52 و سپس به 0.22 درصد در مهر و نهایتا به 0.14 درصد در آبان در شکل نشان داده شده است. همچنین روند کاهش متوسط نرخ رشد فوتی روزانه بیماری از  0.48 درصد در شهریور به 0.19 درصد در مهر و سپس به 0.11 درصد در آبان ملاحظه می شود.

         برخی مشخصات آماری کشورها با بیش از یک میلیون بیمار (38 کشور) تا پایان آبان 1400 در جدول 5 نشان داده شده است. میزان کل جمعیت بیماران جدید در دنیا در آبان  14 میلیون و 127 هزار نفر بود و به این ترتیب جمعیت کل بیماران در دنیا تا آخر آبان 1400 به بیش از 257 میلیون و 838 هزار نفر رسیده است. 

میزان کل جمعیت بیمار در ایران با افزایش 232 هزار نفر در آبان به بیش از 6 میلیون و 77 هزار نفر رسیده و در میان این کشورها در جایگاه 8 قرار دارد. بر اساس این گزارش، ایران در آبان 1400 با میزان متوسط رشد روزانه بیماری 0.14 درصد در جایگاه 17 دنیا قرار گرفته است. جهت اطلاع ایران با میزان متوسط نرخ رشد بیماری 0.22 درصد در مهر در جایگاه 10 دنیا قرار داشت.

       در آبان کشورهای اطریش با متوسط نرخ رشد روزانه 0.97 درصد، ویتنام  با 0.73  درصد و اکراین  با 0.68 درصد به ترتیب در جایگاه های اول تا سوم  قرار دارند.

آمار فوتی ایران در شهریورماه  16153 نفر، در مهر با کاهش نسبتا زیادی به 6737  نفر و در آبان با کاهش مجدد به 4028 نفر رسیده و بر این اساس تا پایان آبان آمار کل فوتی کشور به 128 هزار و 93 نفر رسیده است. نرخ متوسط رشد روزانه فوتی ایران در آبان به 0.11 درصد کاهش یافته و همانطور که از جدول مشاهده می شود در میان کشورهای مربوطه در جایگاه 16 قرار دارد. این در حالی است که ایران در مهر با متوسط رشد روزانه فوتی 0.22 درصد در جایگاه 12 قرار داشت. جهت اطلاع میزان رشد متوسط فوتی روزانه کشورهای اکراین 0.86 درصد، رومانی 0.76 درصد و صربستان 0.6 درصد بوده که به ترتیب در جایگاه اول تا سوم کشورهای دنیا قرار دارند.

میزان متوسط نرخ رشد فوتی دنیا در شهریور 0.21 درصد بود که در مهر به 0.16 درصد و در آبان به 0.15 درصد رسیده  است. جدول 5 نشان می دهد که نرخ رشد متوسط روزانه فوتی 19 کشور (از 38 کشور) کمتر از  0.1 درصد قرار دارد.

دهقانی اظهار داشت: در ادامه با تحلیل و آنالیز آمار بیماران، بهبود یافتگان و نیز فوتی ها به بررسی نحوه اثرگذاری بیماری در دنیا و سایر کشورها پرداخته خواهد شد. تا پایان آبان 1400 مجموعا تعداد 257 میلیون و 838 هزار بیمار در دنیا به طور رسمی شناسایی و در سامانه کووید-19 درج شده است. از این میزان تعداد 233 میلیون و 379 هزار نفر بهبود یافته و  5 میلیون و 167 هزار نفر فوت شده اند. بنابراین متوسط میزان نسبت بهبود یافته به بیماران در دنیا برابر با  90.5 درصد و نیز متوسط نسبت فوتی به بیماران در دنیا برابر 2 درصد بوده است. بنابراین به طور متوسط در دنیا از هر 100 نفر بیمار حدود 90 درصد بهبود و 2 نفر فوت شده اند.

ج) بررسی میزان بهبودی و کشندگی بیماری

با اینحال میزان بهبودی و فوتی یا کشندگی بیماری در کشورها و در ماه های مختلف سال متفاوت بوده است. در نمودار 6 درصد نسبت فوتی به بیمار برای کشورهای با آمار بیماری بالای 1 میلیون نفر (38 کشور) به ترتیب صعودی و در آبان 1400 نشان داده شده است.

 همانطور که از نمودار مشاهده می شود کشورهای مکزیک با 7.48 درصد، فلیپین با 6.94 درصد و آفریقای جنوبی با 6.22 درصد بیشترین میزان کشندگی را داشته اند. در واقع این کشورها در آبان بازای هر 100 بیمار به ترتیب 7.48، 6.94 و 6.22 نفر فوتی داشته اند. کشورهای اطریش با 0.29 درصد، بلژیک با 0.27 درصد و هلند با 0.18 درصد کمترین میزان کشندگی بیماری را داشته‌اند. میزان کشندگی بیماری در ایران  1.73 درصد بوده و از این نظر جایگاه 15 را دارد.

میانگین میزان کشندگی بیماری در دنیا در آبان برابر با 1.52 درصد بوده است.

در نمودار 7، میزان درصد نسبت بهبودی به کل بیماری در آبان برای کشورهای با آمار بیماری بالای 1 میلیون نفر به ترتیب صعودی نشان داده شده است. در آبان تعداد 14 میلیون و 127 هزار بیمار در دنیا ثبت شده که از این میزان تعداد 12 میلیون و 541 هزار نفر بهبود یافته اند.

بنابراین متوسط نسبت درصد بهبودی به بیمار در این ماه در دنیا برابر با  88.8 درصد بوده است. با اینحال با توجه به شرایط و استانداردها و نیز بر اساس آمار ثبت شده میزان بهبودی بیماری در کشورها متفاوت است. به طور خاص برای ایران تعداد بیماران در آبان برابر با 232 هزار و 849 نفر بوده در حالی که تعداد کل بهبودیافتگان در همین ماه برابر با 394 هزار و 929 نفر بوده است. بنابراین نسبت درصد بهبودی به بیماری در این ماه برابر با 169.2 درصد بوده است.  این امر به معنای  آن است که بازای هر 100 نفر بیمار 169 نفر بهبودی حاصل شده و در این ماه 69 نفر از بیماران قبل نیز بهبود یافته و در واقع نرخ افزایش بهبودی 69 درصد بیش از بیماری است. همانطور که از نمودار 7 مشاهده می شود  از نظر درصد نسبت بهبودی به بیماری جمهوری اسلامی ایران با 169.2 درصد، عراق با 166.7 درصد و فیلیپین با 150 درصد به ترتیب در جایگاه های اول الی سوم قرار دارند. کشورهای بلژیک با 24.4 درصد، هلند با 21.5 درصد و شیلی با 19.2 درصد نسبت بهبودی به بیماری کمترین میزان را داشته اند.

همانطور که پیشتر اشاره شده میزان بهبودی در هر کشور تابعی از استاندارها و شرایط متفاوت خواهد بود.

موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، جهت تسریع فرایند اطلاع رسانی در زمینه یافته های جدید علمی در مورد ویروس کووید-19 و کمک به پژوهشگران، سیاست‌گذاران حوزه سلامت و عموم مردم و نیز پاسخ دهی مطلوب به همه گیری جهانی، سامانه نماگرکووید-19 (ISC COVID-19 Visualizer) را از ابتدای بروز بیماری راه اندازی کرده است. اطلاعات این پایگاه شامل جدیدترین مقالات علمی تمام متن منتشر شده و پیش چاپ و نیز آمار مربوط به وضعیت انتشار بیماری بر اساس نقشه جهانی از وضعیت همه‌گیری بیماری کووید-19 بوده و با جستجو در آن تازه ترین آمار مبتلایان، مرگ و میر، درمان‌شدگان و همچنین نسبت های ابتلا به جمعیت به تفکیک هر کشور و مقایسه بر اساس نمودار زمانی-مکانی قابل مشاهده است. آدرس وبگاه این سامانه https://maps.isc.ac/covid19/)) بوده که از طریق وبگاه اصلی موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) https://www.isc.ac)) در دسترس می‌باشد. این سامانه همچنین به درخواست سازمان همکاری های اقتصادی کشورهای عضو دی هشت (D8) برای بهره برداری کشورهای عضو، در فروردین ماه 1399 با حضور نمایندگان کشورهای عضو این سازمان به دعوت مرکز بهداشت و حمایت اجتماعی سازمان D8 (D8-HSP) و نیز مرکز بهداشت جهانی (Chatham House) لندن به صورت ویدیوکنفرانس رونمایی و در وبگاه آن سازمان به آدرس (http://developing8.org/) قرار گرفت.

در حال حاضر حدود 18009 مدرک از آخرین یافته های علمی در خصوص ویروس کووید-19 در قالب مقاله تمام متن چاپ شده و پیش چاپ در این سامانه در دسترس محققان و پژوهشگران قرار دارد و البته این اطلاعات به طور روزانه به روز رسانی می‌شود. از این تعداد پژوهش، کشورهای آمریکا، چین و انگلیس به ترتیب با 2812، 2406 و 1224 مقاله بیشترین مشارکت علمی را در مقایسه با سایر کشورهای دنیا در این حوزه داشته‌اند. سایر کشورها از جمله ایتالیا (1179 مدرک)، فرانسه (447 مدرک)، کانادا (439 مدرک)، هند (417 مدرک)، آلمان (412 مدرک) و استرالیا (335 مدرک) به ترتیب در جایگاه های چهارم الی نهم قرار دارند. ضمنا کشور ایران با 283 مقاله جایگاه دهم دنیا را در پژوهش و تحقیق و یافته‌های جدید در خصوص ویروس کووید-19 دارد. در این سامانه همچنین مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های صادر شده توسط سازمان‌های معتبر دنیا از جمله سازمان بهداشت جهانی (WHO) در حوزه بهداشت، سلامت و مقابله با شیوع بیماری کووید –19  قرار دارد که می‌تواند مورد استفاده عموم قرار گیرد.